„Musisz dużo jeść, aby wrócić do zdrowia” czyli mity dotyczące diety w czasie rekonwalescencji

Właściwe żywienie po przebytej chorobie, wypadku, operacji czy dłuższym pobycie w szpitalu  wspomaga u rekonwalescenta gojenie ran, zmniejsza ryzyko infekcji oraz ponownej hospitalizacji. Właściwe, czyli jakie? Poszukując informacji na temat tego, co jeść aby wesprzeć organizm w regeneracji możemy spotkać się z wieloma, niekiedy sprzecznymi ze sobą informacjami. Które z nich rzeczywiście mogą pomóc w szybszym dojściu do pełni sił, a które mogą wręcz zaszkodzić? Wyjaśnia dietetyczka kliniczna, Karolina Łukaszewicz-Marszał z Fundacji Nutricia.

Długość okresu rekonwalescencji zależy od wielu czynników – rodzaju przebytej choroby bądź operacji, stanu zdrowia pacjenta czy zdolności jego organizmu do regeneracji, które są cechą indywidualną. Natomiast w każdym przypadku istotną rolę odgrywa odpoczynek, wsparcie najbliższego otoczenia, ale przede wszystkim sposób żywienia.  – Dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych może znacząco wpłynąć na skrócenie czasu dochodzenia pacjenta do pełni sił oraz na ogólną poprawę stanu zdrowia – podkreśla Karolina Łukaszewicz-Marszał, dietetyczka kliniczna Fundacji Nutricia. Według badań, poprawa stanu odżywienia zmniejsza o jedną piątą ilość powikłań (infekcji, utrudnionego gojenia ran), średnio o niemal cztery dni skraca czas pobytu w szpitalu, o 30% ogranicza ryzyko ponownych hospitalizacji, a także poprawia siłę mięśniową i ogólną jakość życia[1].

Aby tak się stało, posiłki powinny dostarczać wszystkich, niezbędnych składników odżywczych, czyli białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych – co ważne, w odpowiednich ilościach i zgodnie z zapotrzebowaniem danego organizmu. Niedostateczna ich podaż może skutkować obniżeniem samopoczucia, spadkiem masy ciała i w efekcie niedożywieniem. Skutki niedożywienia w okresie rekonwalescencji mogą być bardzo poważne. Pacjentowi grozi osłabienie, zaburzenia pracy układu odpornościowego, zwiększona podatność na infekcje czy znaczące spowolnienie procesu gojenia ran[2]. Niedożywiony pacjent w porównaniu do pacjenta prawidłowo odżywionego aż 3-krotnie większe ryzyko rozwoju powikłań pooperacyjnych[3]! W praktyce często oznacza to konieczność wydłużenia pobytu w szpitalu lub powtórnej hospitalizacji. Właściwe odżywianie w okresie rekonwalescencji jest szczególnie ważne u pacjentów z nowotworami, chorobami nerek, układu pokarmowego czy chorobami płuc, którzy są najbardziej narażeni na niedożywienie[4]. – Często to sami pacjenci lub ich opiekunowe nieświadomie pogłębiają ryzyko niedożywienia, korzystając z niesprawdzonych i nierzetelnych źródeł informacji – zwraca uwagę Karolina Łukaszewicz-Marszał i weryfikuje popularne mity w tym obszarze, przytaczając fakty poparte aktualną wiedzą naukową.

MIT #1 – Jedzenie do syta sprzyja powrotowi do zdrowia.

Często słyszymy, że pacjent po operacji lub przebytej chorobie powinien mieć pod dostatkiem jedzenia, powinien „dobrze się najeść”. Stoi to w kontrze do wiedzy naukowej, wedle której kluczowe we właściwym odżywianiu są jakość, różnorodność oraz wysoka wartość odżywcza posiłków, a nie ich objętość. Przykładowo, w okresie rekonwalescencji dużo lepszym pomysłem na obiad będzie ryba na parze z kaszą i warzywami niż zupa zrobiona z samych warzyw, która niezaprzeczalnie jest wartościowa, ale nie dostarcza wszystkich cennych w tym okresie składników, jak wielonienasycone kwasy tłuszczowe czy białko.

To właśnie pełnowartościowe białko, którego dobrym źródłem są ryby czy drób, jest najważniejszym składnikiem odżywczym w diecie rekonwalescenta. Pełni ono bowiem wiele istotnych funkcji, stanowiąc podstawowy budulec organizmu, sprzyja m.in. regeneracji, a także jest niezbędne dla prawidłowej pracy układu odpornościowego. Dlatego pacjenci po udarze mózgu, po operacji czy z chorobą nowotworową powinni zjadać dziennie ok. 1,5 g białka na 1 kg masy ciała (w przypadku osoby ważącej 70 kg jest to 105 g, co odpowiada ok. 18 jajkom), czyli niemal dwa razy więcej niż osoby zdrowe! – Jeśli pacjent nie ma apetytu lub w jego przewodzie pokarmowym występują zaburzenia wchłaniania, które np. powodują biegunkę, to dostarczenie niezbędnych ilości białka poprzez tradycyjną dietę może być utrudnione. Warto wówczas skonsultować z lekarzem zastosowanie preparatów żywienia medycznego. Ich podstawową zaletą jest fakt, że mają wysoką wartość odżywczą, tzn. w niewielkiej objętości zawierają dużą ilość białka i innych kluczowych składników odżywczych – komentuje Karolina Łukaszewicz-Marszał.

MIT #2 – Wszystkie zdrowe produkty są wskazane.

– O ile w jadłospisie osób będących w pełni sił nie powinno zabraknąć najbardziej wartościowych produktów spożywczych, o tyle obecność niektórych z nich w diecie rekonwalescenta nie jest wskazana – mówi dietetyczka. Przykładem jest błonnik pokarmowy, który reguluje pracę jelit, obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi, w efekcie chroni przed rozwojem chorób serca, a nawet nowotworów. Jego głównym źródłem w diecie są produkty zbożowe z niskiego przemiału, np. pieczywo pełnoziarniste czy  gruboziarniste kasze (np. gryczana, orkiszowa, pęczak ). Ale uwaga: w okresie pooperacyjnym początkowo konieczne może być ograniczenie błonnika w posiłkach. Może on bowiem silnie przyśpieszyć pasaż jelitowy, a także powodować wzdęcia. Dlatego w przypadku rekonwalescenta lepszym wyborem będą drobne, łatwo strawne kasze (jak manna, jaglana), biały ryż, ziemniaki czy pszenne pieczywo^[5].

Podobnie sytuacja wygląda ze spożywaniem roślin strączkowych. tj. soja, fasola, groch, ciecierzyca, soczewica czy bób. Z powodu szeregu walorów odżywczych – są źródłem łatwo przyswajalnego białka, dostarczają żelaza czy witamin, szczególnie z grupy B – osobom zdrowym zaleca się sięganie po nie minimum dwa razy w tygodniu. Podczas gdy osoby w trakcie rekonwalescencji, zwłaszcza po zabiegach gastrologicznych i ginekologicznych lub chorobach tych narządów, powinny zrezygnować z jedzenia strączków. Mają one właściwości wzdymające, które w najlepszym razie mogą powodować bolesny dyskomfort. Dotyczy to również warzyw kapustnych (np. kalafior, brokuł, brukselka, jarmuż). Oczywiście tolerancja jest kwestią indywidualną i wraz z upływem czasu może się poprawiać.

MIT #3 – Dieta oczyszczająca (tzw. detoks) przyspiesza regenerację organizmu.

Diety sokowe, mono diety (składające się z jednego składnika, tj. grejpfrut czy kapusta), a także popularne jadłospisy oparte wyłącznie na owocach i warzywach – to tylko wybrane przykłady diet „oczyszczających”. Mają one jeden wspólny mianownik:  z założenia są zubożone o istotne składniki odżywcze, takie jak tłuszcze (w tym wielonienasycone kwasy tłuszczowe) oraz pełnowartościowe białko. Odżywiając się w ten sposób nie jesteśmy w stanie dostarczyć organizmowi wystarczającej ilości kalorii, co przyczynia się do spadku masy ciała, tak bardzo niepożądanego w okresie zdrowienia. Dlatego tzw. detoks, jak każda dieta redukcyjna, może znacząco zwiększyć ryzyko niedożywienia pacjenta, nie mówiąc o tym, że nie ma dowodów na jej działanie.

– Dieta „oczyszczająca”, zastosowana w trakcie rekonwalescencji może tylko pogorszyć stan chorego, doprowadzając w ekstremalnych sytuacjach do ponownej hospitalizacji – ostrzega ekspertka.

MIT #4 – Posiłki domowe zawsze są wystarczające.

Dieta w okresie rekonwalescencji powinna charakteryzować się wysoką wartością odżywczą, niskim stopniem przetworzenia i lekkostrawnością, co często stoi w opozycji do standardów domowej kuchni. Ponadto, w okresie pooperacyjnym i w trakcie choroby mogą występować różne dolegliwości z przyjmowaniem pokarmów, jak brak apetytu, trudności z przełykaniem lub zmiana smaku, na co wpływ mogą mieć stosowane leki. Zmienić się też może zapotrzebowanie osoby chorej na energię czy niektóre składniki odżywcze. – W efekcie niekiedy okazuje się, że tradycyjne potrawy przygotowane przez domowników mogą znacząco odbiegać od zaleceń żywieniowych, do których pacjent powinien się dostosować, by szybciej wracać do zdrowia. Szczególnie, gdy mamy do czynienia z osobą niedożywioną – mówi Karolina Łukaszewicz-Marszał.

Wbrew pozorom nie jest to rzadkie zjawisko – średnio aż co drugi pacjent wypisywany ze szpitala domu ma objawy niedożywienia[6]! Najczęściej problem dotyczy chorych onkologicznie, ale nie tylko. Niedożywienie obserwuje się również u istotnego odsetka pacjentów opuszczających oddział endokrynologiczny, pulmonologicznym, nefrologiczny czy gastroenenterologiczny[7]. A przecież w dochodzeniu do zdrowia ważny jest także okres poszpitalny. Choćby dlatego, że niedożywiony pacjent w porównaniu do pacjenta prawidłowo odżywionego wymaga dłuższego okresu rehabilitacji[8]. Znalazło to swój wyraz w rekomendacjach międzynarodowych towarzystw naukowych, według których pacjentom wypisywanym do domu zaleca się wsparcie w postaci żywienia medycznego, czyli doustnych preparatów odżywczych. Preparaty te, zawierające niezbędne składniki odżywcze w skondensowanej formie, powinny być stosowane regularnie, codziennie, często nawet przez kilka tygodni. Krytycznie chorzy, jak pacjenci opuszczający oddział intensywnej terapii, mogą wymagać wsparcia żywieniowego nawet przez 6 miesięcy po wypisie[9]. Zaleca się je również osobom po hospitalizacji np. z powodu zakażenia koronawirusem. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) z 2020 roku, żywienie medyczne powinno być stosowane zawsze, gdy nie jest możliwe zaspokojenie potrzeb żywieniowych pacjentów z COVID-19 za pomocą tradycyjnej diety[10].

***

O kampanii „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą”

Kampania edukacyjna „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą” ma na celu budowanie świadomości na temat żywienia medycznego jako integralnego elementu opieki zdrowotnej oraz wsparcie pacjentów i ich opiekunów w procesie leczenia. Od pierwszej edycji zrealizowanej w 2016 działania obejmowały edukację na temat wsparcia żywieniowego w chorobie nowotworowej. W kolejnych latach kampania została poszerzona o aktywności dedykowane neurologii, a także dotyczące żywienia dojelitowego przez specjalny dostęp do przewodu pokarmowego (bezpośrednio do żołądka lub jelita) z uwzględnieniem różnych jednostek chorobowych, w których jest ono stosowane.

Inicjatywa została powołana w 2016 roku przez firmę Nutricia. Od V edycji realizowana jest przez Fundację Nutricia.

Kampanię od początku powstania wspiera wiele towarzystw naukowych i organizacji pacjentów.

www.zywieniemedyczne.pl

O Fundacji Nutricia

Fundacja Nutricia została powołana w 1996 r. przez firmę Nutricia Polska Sp. z o.o. Od początku swojej działalności Fundacja podnosi świadomość na temat roli żywienia, początkowo angażując się m.in. w edukację żywieniową w okresie 1000 pierwszych dni życia dziecka. Od 2019 r. misją Fundacji Nutricia jest edukacja o roli żywienia na różnych etapach życia człowieka. Swoje działania Fundacja kieruje do dzieci i rodziców, pacjentów oraz ich bliskich, przedstawicieli środowiska medycznego, instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. Fundacja prowadzi ogólnopolskie programy edukacyjne, takie jak: „1000 pierwszych dni dla zdrowia” czy kampania „Żywienie medyczne – Twoje posiłki w walce z chorobą”. Realizuje także ogólnopolski konkurs grantowy, umożliwiając naukowcom prowadzenie badań naukowych z zakresu żywienia człowieka.

www.fundacjanutricia.pl

https://www.facebook.com/FundacjaNutricia

https://www.instagram.com/jestemopiekunem/