Odpowiednia dieta seniora – czyli jaka i dlaczego jest tak ważna?

Żyjemy coraz dłużej, co jest efektem postępu medycyny, poprawy higieny i warunków życia. W 2020 r. przeciętna długość życia mężczyzn w Polsce wyniosła 72,6 roku, natomiast kobiet 80,7 roku. Co prawda, w porównaniu z rokiem poprzednim, statystyki te są niższe – wskutek epidemii COVID-19 średnia długość życia została skrócona o odpowiednio o 1,5 i 1,1 roku.[1] Niemniej jednak, starzenie się społeczeństwa jest zjawiskiem nieuniknionym. Dlatego tak ważna jest edukacja w zakresie chorób, które dotykają seniorów, a których istotnym wsparciem zarówno prewencji, jak i leczenia, jest odpowiednie żywienie. O tym, dlaczego właściwie skomponowana dieta pozytywnie wpływa na zdrowie starszych osób i z czego powinien składać się jadłospis seniora, przeczytasz w poniższym artykule.

Kim jest senior?

Starość następuje po okresie dojrzałości i powinna być mierzona stanem organizmu danej osoby. Okres 60-65 lat często określa się mianem „wczesnej starości”, kiedy dolegliwości związane z wiekiem nie są nazbyt odczuwalne. Pacjent starszy to osoba, która ukończyła 65. rok życia – jest to umowna granica, którą należy rozpatrywać dla każdego indywidualnie, gdyż wiek biologiczny nie zawsze odpowiada temu kalendarzowemu. Na kondycję człowieka wpływają m.in. predyspozycje genetyczne, środowiskowe, sytuacja społeczna i styl życia, np. sposób żywienia, aktywność fizyczna, używki.

Czym jest niedożywienie i dlaczego seniorzy są na nie szczególnie narażeni?

Niedożywienie to stan organizmu występujący na skutek niedoboru składników pokarmowych wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania substancji żywieniowych, prowadzący do zmiany składu ciała. Aż 1 na 3 pacjentów w starszym wieku jest zagrożony niedożywieniem. Jakie sygnały mogą o tym świadczyć?

Niedożywienie może wystąpić na skutek przewlekłych chorób powodujących zwiększone zapotrzebowanie na składniki, braku apetytu czy niechęci do jedzenia, problemów z przygotowywaniem i przyjmowaniem pokarmów, zaburzeń w odczuwaniu smaków i zapachów, depresji i poczucia osamotnienia, a także sytuacji finansowej czy niezdolności do wykonywania codziennych czynności, takich jak gotowanie czy zakupy. Narażeni na nie są również pacjenci zmagający się z chorobą Alzheimera czy Parkinsona, a także pacjenci leżący.

Odpowiednie żywienie

Aby uniknąć stanu niedożywienia i jego skutków, warto skupić się na stosowaniu przez seniora odpowiedniej dla niego diety. Dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych substancji odżywczych, może pozytywnie wpłynąć na stan odżywienia, co jest ważne w kontekście walki z chorobą, przyspieszenia rekonwalescencji, leczenia urazów (np. odleżyn i innych trudno gojących ran), skracania czasu hospitalizacji czy poprawy samopoczucia seniora. Odpowiednie żywienie wspomaga odporność, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworów i chorób przewlekłych, a jeśli takowe już wystąpiły – wspiera stosowane metody leczenia, a niekiedy decyduje o tym, czy terapia może zostać podjęta.

Zdrowe starzenie się w znacznym stopniu zależy więc od zdrowego stylu życia, w tym m.in. od pełnowartościowej i zbilansowanej diety. Najważniejszymi składnikami odżywczymi w jadłospisie seniora są:

• Białko – o ile nie ma przeciwwskazań, jego spożycie u osób powyżej 65 r.ż. powinno być większe niż u młodszych osób. Zdrowym seniorom zaleca się spożywanie 1,0-1,2 g białka/kg masy ciała/dobę. Białko, które pełni wiele funkcji m.in. jest budulcem mięśni a także składową przeciwciał odpowiedzialnych za odporność organizmu, znajduje się w m.in. nabiale, jajach, mięsie i roślinach strączkowych.
• Wapń – jego odpowiednia ilość w diecie chroni seniorów przed łamliwością kości, osteoporozą, wspiera także krzepliwość krwi oraz pracę układu nerwowego i mięśniowego. Przyjmować można go z takimi produktami spożywczymi, jak nabiał, zielone warzywa i rośliny strączkowe. Pewne ilości znajdują się też w wodzie mineralnej.
• Witamina D istotnie wspiera układ odpornościowy, tak ważny dla seniorów. Niestety, jej synteza wraz z wiekiem staje się utrudniona, co może prowadzić do niedoborów. Warto skonsultować z lekarzem jej suplementację, która w większości przypadków wynosić powinna 800-2000 IU/dobę przez cały rok.
• Aby wesprzeć układ nerwowy, warto zadbać o odpowiednią podaż B6., której niedobory mogą wystąpić na skutek przyjmowania niektórych leków utrudniających jej wchłanianie, a która znajduje się w rybach, mięsie, orzechach i nasionach. Natomiast witamina B12 odpowiada za produkcję czerwonych krwinek, a jej źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso, mleko i produkty mleczne.

Do jakich jeszcze zasad zdrowego stylu życia powinni stosować się seniorzy?

• Spożywanie 5 posiłków dziennie i ok. 1,5-2 l płynów na dobę.
• Regularna, codzienna aktywność fizyczna, trwająca ok. 30 min dziennie – mogą to być spacery, gimnastyka, pływanie, jazda na rowerze.
• Zachowanie aktywności społecznej oraz aktywności umysłowej.
• Regularne wizyty u lekarza, przyjmowanie leków ściśle według zaleceń.
• Zmniejszenie spożycia soli i cukrów, wybieranie tłuszczy roślinnych (olej rzepakowy i oliwa z oliwek, orzechy), bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe.
• Dieta bogata w warzywa i owoce, dostosowana do potrzeb, możliwości i preferencji smakowych seniora.

Trudności w przyjmowaniu pokarmów – czy jest na to sposób?

Zdarza się, że seniorzy nie są w stanie przyjąć wszystkich niezbędnych składników odżywczych drogą tradycyjnej diety i zaspokoić nią zapotrzebowania energetycznego. Może być to skutkiem dysfagii (zaburzenie polegające na utrudnionym połykaniu pokarmów i płynów), choroby Alzheimera czy Parkinsona, brakiem apetytu czy problemami z odczuwaniem smaków i zapachów. Warto wówczas skonsultować z lekarzem wdrożenie żywienia medycznego, które w małej objętości dostarcza odpowiednią ilość składników, takich jak np. białko. Żywienie medyczne zaleca się pacjentom, którzy:

• Nie mają apetytu bądź doznają trudności z przyjmowaniem pokarmów.
• Doznali nieplanowanej utraty masy ciała i osłabienia siły mięśniowej.
• Mają obniżoną odporność na skutek niedożywienia, objawiającą się podatnością na infekcje o różnej przyczynie.
• Wykazują zwiększone zapotrzebowanie na białko (np. pacjenci rehabilitowani, w okresie rekonwalescencji, w okresie okołooperacyjnym, onkologiczni, z przewlekłym stanem zapalnym).
• Przeszli udar.
• Są osobami leżącymi, narażonymi na powstanie trudno gojących ran, np. odleżyn.